“In de naam van Allah, de Schepper, de Barmhartige. Hij is het die tuinen en gaarden doet ontstaan, gecultiveerde en wilde, palmen, granen van verschillende soort, olijf- en granaatappelbomen, op elkaar lijkend en verschillend. Eet van de opbrengst wanneer zij vrucht dragen en geef op de dag van de oogst het verplichte deel. Maar wees niet maatloos, Hij houdt niet van de maatlozen.” (Koran 6:141)
De zon gaat op over de Egyptische woestijn. Tuinen en bloeiende hagen uit de visioenen van Mohammed worden door de sjeich van de nabijgelegen moskee bezongen. Een lichte morgennevel ligt over de Sekemfarm en bijna lijkt het alsof dat geheimzinnige oord van eeuwige vrede, van de overvloedig bloeiende schepping hier, midden in de dorre woestijn, al voorhanden is. Want het oranje licht van de morgenzon valt op lanen van eucalyptusbomen en hoge dadelpalmen. Vreemd uitziende gewassen bieden schaduw tegen de snel toenemende gloed. Rijk bloeiende oleander en hibiscus schijnen in volle kleuren. Aan de horizon, door hoge bomen begrensd, strekken zich weelderig groene akkers en velden uit.
In 1977 gaf de Egyptenaar dr. Ibrahim Abouleish (1937-2017) zijn succesvolle baan als biochemicus in Oostenrijk op en kocht hij ca. 60 km ten noordoosten van Cairo, Egypte, 70 ha dorre woestijngrond om buiten de gebaande paden iets geheel nieuws te creëren. Hij gaf het de oud-Egyptische naam SEKEM, wat zoveel betekent als ‘levenskracht van de zon’. Met SEKEM wilde hij de aarde, de mensen en de gemeenschap een ontwikkelingsimpuls geven voor vernieuwing op economisch, cultureel en sociaal gebied. Abouleish: “Deze drie aspecten hebben met elkaar iets voortgebracht dat voor de wereld een model voor ontwikkeling in de 21e eeuw kan zijn.”
SEKEM is naast een landbouwbedrijf een holding van bedrijven die op duurzame wijze levensmiddelen, homeopathische medicijnen en kleding produceren. SEKEM heeft ca. 2.000 werknemers, een jaaromzet van 25 miljoen euro en een groeipercentage van 30 procent. SEKEM omvat ook scholen, een polikliniek, culturele instituten, gehandicaptenzorg en leerwerktrajecten voor straatkinderen. Een gezondheidscentrum verzorgt niet minder dan 50.000 dorpelingen in de wijde omgeving. Dit alles wordt bekostigd uit opbrengsten van de holding, aangevuld met giften van particulieren, vooral uit Europa. In 2012 werd in Cairo een universiteit geopend: de Heliopolis Universiteit voor duurzame ontwikkeling. De universiteit heeft drie faculteiten: farmacie, techniek en bedrijfskunde. Alle studenten volgen een algemeen vormend programma met de vakken tekenen, schilderen, boetseren, toneel en beweging (euritmie), filosofie, Arabische cultuur en literatuur en Engels.
SEKEM werd in 2003 met de Right Livelihood Award bekroond en door het Wereldhandelsforum onderscheiden als islamitisch modelproject voor duurzaam ondernemen.
Groene profeet
Voor Abouleish is de islam een belangrijke inspiratiebron voor een duurzame, sociaal rechtvaardige samenleving. Abouleish: “Men moet vooral de geest van de Koran begrijpen. Wij hebben tien jaar lang getracht de Koran te interpreteren en ons vielen veel waarheden op in de islam, waardoor alles wat wij in SEKEM doen, alles, zijn grondslag in de islam heeft.” Moslimvertegenwoordigers hebben in 2002 bij de VN-milieuconferentie in Johannesburg tenminste vijfhonderd verzen in de Koran aangewezen die ons een duurzame levenswijze opdragen, bijvoorbeeld:
“Streef met hetgeen God u gegeven heeft naar het paradijs in het hiernamaals, maar vergeet niet uw aandeel in de toekomst. Doe het goede zoals God het u gedaan heeft en veroorzaak geen onheil op aarde. God heeft de veroorzakers van onheil niet lief.” (Koran 28:77)
Dergelijke verzen laten zich inderdaad lezen als een aansporing om de wereld voor toekomstige generaties te bewaren. Daarbij is geen sprake van moderne termen als ‘milieu’ of ‘ecologie’. In de Koran wordt op niet minder dan 261 plaatsen ‘de schepping’ (chalq) gebruikt. Het daarvan afgeleide ‘weten van de schepping’ geldt als kernbegrip in de Koran en wordt door menig Korankenner als vroege voorloper van de ecologie opgevat.
De Koran beschrijft meerdere malen dat God de mens als zaakgelastigde op aarde heeft aangewezen en dat deze die zware opgave heeft aanvaard. Daarom draagt de mens de volle verantwoordelijkheid voor het behoud van de schepping en vertrouwt de Schepper erop dat ieder mens deze rol ook aanneemt en vervult. De Koran leert dat God het hele universum met ieder afzonderlijk atoom in een toestand van perfect evenwicht geschapen heeft, een toestand die door de mensen in stand gehouden moet worden.
Door waarneming van de natuur en meditatieve beschouwing van Koranteksten heeft Abouleish verbanden weten te leggen tussen het groeiproces van planten en de tijden waarop de moslims hun gebeden uitvoeren. Bij het naderen van de dageraad beginnen de planten suikers te vormen tot de zon haar hoogste punt heeft bereikt. In de tweede helft van de namiddag worden deze suikers door de plant getransporteerd. Gedurende de avondschemering vormt de plant deze suikers om tot werkzame stoffen, waarna de plant in de nacht dankzij deze stoffen groeit. Volgens Abouleish zag Mohammed dit beeld tijdens zijn hemelreis toen hij de in de Koran (53:14 en 16) genoemde ‘omfloerste boom’ (sidrat al moentaha) aanschouwde voordat hij God ontmoette. Tijdens deze reis ontving hij de vijf gebeden als geschenk voor de mensheid. Door zich vijfmaal per dag volgens de loop van de zon in gebed tot God te richten, voegen moslims zich dus in het ritme van de ons omringende en voedende plantenwereld.
Fundamentalisme
Vaak houden moslims ‘het westen’ voor de problemen in de islamitische wereld verantwoordelijk. Maar van simplistische voorstellingen over de strijd tussen oost en west houdt Abouleish niet. Zijn eigen levensloop, die hem bijna twee decennia lang naar Europa bracht, heeft hem op het spoor van de dialoog tussen culturen gezet. In plaats van aan het zwart-witdenken mee te doen, heeft hij geleerd met Europese methoden opnieuw naar zijn eigen achtergrond te kijken. Hij ziet de uitdagingen in zijn land en zoekt creatieve manieren om deze te beantwoorden.
Abouleish: “Uitvoerig vertelt Allah over de vrijheid van de individuele mens. Er bestaat geen dwang in de religie. Iedereen in de gemeenschap moet vrij zijn. Dat gaat zover dat Hij zegt: “Allah verandert de toestand van de mensen niet, totdat zij zelf hun toestand veranderen” (Koran 13:11).”
Op dit Koranvers wijst hij wanneer hij zijn levenswerk als een praktisch toegepast gebed omschrijft. Abouleish: “Dát is wat SEKEM wil zijn, een functionerend model voor de wereld, een experiment, een poging. Wij kunnen zelf ons lot ter hand nemen, wij, burgers, overal, en we kunnen nieuwe en betere ideeën voor onze gemeenschap ontwikkelen en in praktijk brengen”
Dit artikel is een ingekorte versie van een radioprogramma in de serie “Evangelische Perspektive” van de Bayerische Rundfunk (2004). De vertaling werd verzorgd door Hendrik Jan Bakker. De Korancitaten werden overgenomen uit de autobiografie van dr. Ibrahim Abouleish: Die SEKEM Vision (Mayer, 2004). Een vernieuwde, geactualiseerde Nederlandse vertaling is verkrijgbaar onder de titel ‘SEKEM – Sociaal ondernemen brengt de woestijn tot bloei‘ (Jan van Arkel, 2017)
Bent u enthousiast geworden? Meld u dan nu aan voor onze nieuwsbrief of word lid van onze vereniging.
Volg ons op Facebook en Twitter.